در روایتی دیگر در روایتی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که پیامبر (صلی الله و علیه وآله) فرمودند: گدا را از درخواستش ناامید نکنید و اگر بعضی از مساکین دروغ نمی گفتند، هر کس آنها را رد می کرد، رستگار نمی شد. [حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج 9 ص 418]

در روایتی ابن صبیح نقل می کند که پیش امام صادق (ع) بودم. گدایی آمد و حضرت به او چیزی دادند سپس گدای دیگری آمد و حضرت به او نیز چیزی دادند بار دیگر نیز این اتفاق افتاد و حضرت به شخص سوم نیز کمک کردند بعد از او باز گدای دیگری آمد، حضرت به او فرمودند خدا به تو وسعت دهد [و به او چیزی ندادند]... .[4]

در روایت دیگر آمده است که اگر در روز به سه گدا کمک کنید حق را ادا کرده اید و اگر خواستید بیشتر کمک کنید.[5]

در صورتی که در خواست کننده شناخته شده نباشد می توان مقداری به او کمک کرد. در روایتی از حضرت صادق (ع) سؤال می شود گدایی می آید و در خواست کمک می کند وقتی واقع را نمی دانیم چه کنیم؟ حضرت در جواب می فرمایند: به کسانی که نسبت به آنها دلسوزی پیدا کردید کمک کنید سپس حضرت می فرمایند: کمتر از یک درهم[9]

[4] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج 9  ص 421.

[5] همان.

[9] قیمت هر درهم در سال 1377 حدود 200 تومان بوده است.استفاده شده از "فاضل لنکرانی، محمد جواد، جامع المسائل، ج 2 ص 374، سایت حضرت آیت الله فاضل لنکرانی http://lankarani.ir/far"

پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ فرمود:
«اتحبُّ ان یلین قلبک و تدرک حاجتک؟ ارحم الیتیم و امسح رأسه و أطعمه من طعامک یلین قلبک و تدرک حاجتک.»[۷] آیا دوست داری دلت نرم و آرزویت برآورده شود؟ (آنگاه فرمود:) بر یتیم ترحّم کن و دست محبّت بر سر او بکش و از غذای خود به او بخوران تا قلبت نرم و حاجتت روا گردد.

نقل است که امام حسن(ع) هیچگاه سائلی را رد نکرده و در برابر درخواست او «نه» نگفتند و همواره انفاق و بخشش نمودند. وقتی از حضرت پرسش می شود: «چگونه است که هیچ گاه سائلی را رد نمی کنید»

حضرت پاسخ می دهند:
«من سائل درگاه خدا هستم و راغب در پیشگاه اویم و من شرم دارم که خود درخواست کننده باشم و سائلی را رد کنم و خداوند مرا عادت داده که نعمت هایش را بر من فروریزد و من نیز در برابر او عادت کرده ام که به مردم توجه کنم و نعمت های خدا را به آنان ببخشم».

"هنگامی که سائلی نزد من آید به او گویم: خوش آمدی ای کسی که برمن فرصتی است عاجل و کسی که فضیلت او برتر است بر هر فاضل و بهترین روزهای جوانمرد روزی است که مورد درخواست قرار گیرد و کسی از او رفع نیازی بطلبد".

"إِنَّ الْمَسْأَلَةَ لَا تَحِلُّ إِلَّا فِی إِحْدَى ثَلَاثٍ دَمٍ مُفْجِعٍ أَوْ دَیْنٍ مُقْرِحٍ أَوْ فَقْرٍ مُدْقِعٍ فَفِی أَیِّهَا تَسْأَلُ؟ کمک خواستن از دیگران، تنها در سه مورد رواست: 
خون‌بهایی به گردن انسان باشد و توان پرداخت آن نداشته باشد، بدهی سنگینی داشته باشد و از عهده پرداخت آن برنیاید و همچنین درمانده‌ای باشد که دستش به جایی نرسد، تو کدام‌ یک از این سه دسته هستى؟"

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

لَولا أنَّ السُّؤّالَ یَکذِبُونَ ما قَدُسَ مَن رَدَّهُم
 اگر نبود که سائلان (گدایان) دروغ مى گویند ، کسى که آن ها را نومید بر مى گردانْد، هرگز پاک نمى شد .

امام على علیه السلام ـ در بیان خصلتهاى والاى پیامبر صلى الله علیه و آله ـ فرمود :

ما سُئلَ شیئا قَطُّ فقالَ : لا ، و ما رَدَّ سائلاً حاجَةً إلاّ بها ، أو بمَیسورٍ مِن القَولِ
هرگز چیزى از آن حضرت خواسته نشد که بگوید : نه . و دست رد بر سینه هیچ سائلى نزد، بلکه یا نیازش را برمى آورد، یا با زبان خوش جواب مى کرد

امام زین العابدین علیه السلام :

أخافُ أن یَکونَ بَعضُ مَن یَسألُنا مُحِقّا فلا نُطعِمُهُ و نَرُدُّهُ فَیَنزِلُ بِنا أهلَ البیتِ ما نَزَلَ بِیَعقوبَ و آلِهِ علیهم السلام···
مى ترسم بعضى از کسانى که دست سؤال به سوى ما دراز مى کنند ، مستحق باشند و ما [به گمان این که مستحق نیستند] به آنان چیزى ندهیم و جوابشان کنیم و در نتیجه، همان بلایى (گرفتارى اى) که بر سر یعقوب آمد، به سر ما خاندان نیز بیاید ··· .

امام صادق علیه السلام :

یا رسولَ اللّه ِ، أ فِی المالِ حَقٌّ سِوَى الزَّکاةِ ؟ قالَ : نَعَم ، على المُسلمِ أن یُطعِمَ الجائعَ إذا سَألَهُ و یَکْسُوَ العارِیَ إذا سَألَهُ . قالَ: إنّهُ یَخافُ أن یَکونَ کاذِبا ، قالَ : أ فلا یَخافُ صِدقَهُ ؟ ! .
مردى خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و عرض کرد : اى رسول خدا ! آیا در اموال، حقّى جز زکات وجود دارد؟ پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : آرى . مسلمان باید هرگاه گرسنه اى از او غذا بخواهد ، غذایش دهد و هر گاه برهنه اى از او لباس خواهد، وى را بپوشاند . مرد گفت: مى ترسم که دروغ بگوید . پیامبر فرمود: آیا نمى ترسى که راست بگوید؟!

بحار الأنوار ـ به نقل از معصومان علیهم السلام ـ :

إنّا لَنُعطی غَیرَ المُستَحِقِّ حَذَرا مِن رَدِّ المُستَحِقِّ
 ما از بیم این که مبادا دست رد به سینه مستحق زده باشیم، به غیر مستحق نیز عطا مى کنیم .

کسى که نباید او را محروم کرد

امام صادق علیه السلام :

أعطُوا الواحِدَ و الاثنَینِ و الثلاثَةَ ، ثُمّ أنتُم بالخِیارِ
به سائل اول و دوم و سوم اعطا کنید، و پس از آن اختیار با شماست .

امام صادق علیه السلام :

 أطعِمُوا ثلاثةً ثُمّ أنتُم بالخِیارِ علَیهِ ، إن شِئتُم أن تَزدادُوا فَازدادُوا و إلاّ فقد أدَّیتُم حَقَّ یَومِکُم .
 تا سه سائل را غذا بدهید ؛ پس از آن مختارید ، اگر خواستید به غیر آنها نیز بدهید و گر نه وظیفه آن روز خود را انجام داده اید .

الأمالى للطوسى به نقل از خلاّد از قول مردى :

کنّا جُلوسا عِندَ جعفرٍ علیه السلام فجاءَهُ سائلٌ فَأعطاهُ دِرهَما ، ثُمّ جاءَ آخَرُ فَأعطاهُ دِرهَما ، ثُمّ جاءَ آخَرُ فَأعطاهُ دِرهَما ، ثُمّ جاءَ الرابعُ فقالَ لَهُ : یَرزُقُکَ رَبُّکَ ، ثُمّ أقبَلَ علَینا فقالَ : لَو أنَّ أحَدَکُم کانَ عِندَهُ عِشرونَ ألفَ دِرهَمٍ و أرادَ أن یُخرِجَها فی هذا الوَجهِ لأَخرَجَها ، ثُمّ بَقِیَ لَیس عِندَهُ شیءٌ ، ثُمّ کانَ مِنَ الثلاثةِ الذین دَعَوا فلَم تُستَجَبْ لَهُم دَعوَةٌ .
خدمت امام صادق علیه السلام نشسته بودیم که سائلى آمد ، حضرت یک درهم به او داد . سپس یکى دیگر آمد، حضرت یک درهم به او داد ، سومى وارد شد، حضرت یک درهم به او داد ، چهارمى آمد حضرت به او فرمود : خداوند روزى ات را بدهد . آنگاه رو به ما کرد و فرمود : اگر یک نفر از شما بیست هزار درهم داشته باشد و بخواهد همه را در این راه خرج کند ، خرج مى شود و خودش بى چیز مى ماند ؛ چنین کسى در زمره سه نفرى باشد که دعا مى کنند و دعایشان مستجاب نمى شود .

تحف العقول :

 فیما اُوحِیَ إلى موسى علیه السلام : أکرِمِ السائلَ إذا أتاکَ بِرَدٍّ جَمیلٍ أو إعطاءٍ یَسِیرٍ .
 از جمله وحى هاى خداوند متعال به موسى علیه السلام این بود : هرگاه سائلى نزد تو آمد، او را گرامى دار ، بدین سان که یا با روى و زبان خوش جوابش کن و یا اندک چیزى به او بده .

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

اُنظُرُوا إلى السائلِ، فإن رَقَّتْ لَهُ قُلوبُکُم فَأعطُوهُ ، فإنّهُ صادِقٌ .
 به سائل بنگرید ، اگر دلتان به حال او سوخت ، عطایش دهید که او راست مى گوید.

امام زین العابدین علیه السلام ـ هنگامى که دید سائلى مى گرید ـ فرمود :

لَو أنّ الدنیا کانَت فی کَفِّ هذا ، ثُمّ سَقَطَت مِنهُ ما کانَ یَنبَغِی لَهُ أن یَبکِیَ علَیها
 اگر همه دنیا در دست این مرد بود و از دستش مى رفت ، سزاوار نبود که براى آن بگرید .

امام صادق علیه السلام :

مَسألةُ ابنِ آدَمَ لابنِ آدَمَ فِتنَةٌ إن أعطاهُ حَمِدَ مَن لَم یُعطِهِ ، و إن رَدَّهُ ذَمَّ مَن لَم یَمنَعْهُ .
 نیاز خواهى انسان از انسان مصیبتى است ؛ اگر به سائل عطا کند، او کسى را مى ستاید که نداده است [زیرا عطا کننده واقعى خداست و باید او را ستود و سپاس گفت] و اگر نومیدش کند، از کسى نکوهش و بدگویى مى کند که محرومش نکرده است .

امام صادق علیه السلام ـ در پاسخ به پرسش درباره سائلى که معلوم نیست راست مى گوید که نیازمند است یا نه ـ فرمود :

 أعطِ مَن وَقَعَت فی قَلبِکَ الرَّحمَةُ لَهُ .
به هر که نسبت به وى در دلت احساس دلسوزى کردى ، عطا کن .

http://ahlolbait.com/article/4735/%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB

http://ahlolbait.com/article/7869/%D8%A7%D9%86%D9%81%D8%A7%D9%82-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB

http://ahlolbait.com/article/4897/%D8%B5%D8%AF%D9%82%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB

در بعضی از روایات اشاره شده است که اگر گدا فقیر به نظر نمی رسید باز به او چیزی اعطا کنید. از امام باقر (ع) نقل شده که فرمودند: به گدا چیزی بدهید حتی اگر بر اسب سوار بود.[3]

از طرف دیگر روایاتی نیز هستند که می گویند اگر مالی برای صدقه یا کمک به گدایی ندارید او را با زبان خوش و بر خورد خوب از خود رد کنید. از امام صادق (ع) روایت شده که از نجواهایی که خدای متعال با حضرت موسی کرد این بود که ای موسی سائل را با دادن چیز اندکی یا با برخورد خوب احترام کن چون گاهی کسانی پیش تو می آیند که نه انسان هستند و نه جن، بلکه ملکی از ملائکه رحمن هستند که تو را با موقعیتی که من برایت ایجاد کرده ام آزمایش می کنند و از تو در خواست آن چیزی را می کنند که من به تو دادم پس در آن هنگام زیر نظر هستی که تو ای موسی چه می کنی.[11]

از سویى دیگر" دست خود را فوق العاده گشاده مدار، و بذل و بخشش بى حساب مکن که سبب شود از کار بمانى، و مورد ملامت این و آن قرار گیرى، و از مردم جدا شوى".[13] ، [14]

[1] الضحی،10، ترجمه، مکارم شیرازی، ناصر.

[2] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج 9 ص 418، موسسه آل البیت، 1409 ق.

[3] همان، ص 417.

[4] همان، ص 421.

[5] همان.

[6] همان، ص 415.

[7] همان.

[8] همان، ص 414.

[9] قیمت هر درهم در سال 1377 حدود 200 تومان بوده است.استفاده شده از "فاضل لنکرانی، محمد جواد، جامع المسائل، ج 2 ص 374، سایت حضرت آیت الله فاضل لنکرانی http://lankarani.ir/far"

[10] عروسی حویزی، عبد علی، تفسیر نور الثقلین، ج 5 ص 597، چاپ چهارم، انتشارات اسماعیلیان، 1415 ق.

[11] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج 9، ص 419.

[12] إسراء، 29.

[13] همان.

[14] تفسیر نمونه، ج‏12، ص، 91.

[15] و الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً)فرقان، 67.

[16] واژه" قوام" (بر وزن عوام) در لغت به معنى عدالت و استقامت و حد وسط است.

[17] تفسیر نمونه، ج‏15، ص 152.

[18] "وَ إِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّکَ تَرْجُوها فَقُلْ لَهُمْ قَوْلًا مَیْسُورا"ً. إسراء، 28.

[19] تفسیر نمونه، ج‏12، ص، 90.

[20]روایت شماره 4.

http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa2500